ΙΣΤΟΡΙΟΓΝΩΣΙΑ: Σχέδιο Άτσεσον: Μια χαμένη ευκαιρία για το Κυπριακό; (Μέρος B’)

Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Συνέχεια από το μέρος Α’ (κλικ ΕΔΩ)

Το 1956, ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές αποφάσισε να αναθέσει στον πανεπιστημιακό καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου, Νιχάτ Ερίμ, τη σύνταξη μιας έκθεσης, στην οποία θα βασιζόταν ο μελλοντικός πολιτικός σχεδιασμός των τουρκικών κυβερνήσεων όσον αφορά το θέμα της Κύπρου.

Ο καθηγητής παρ’ όλο που ήταν προβεβλημένο στέλεχος της Αντιπολίτευσης αποδέχτηκε την πρόταση λόγω του ότι ο χαρακτήρας της ,αφορούσε ιδιαίτερα σημαντικό Εθνικό σκοπό (στην περίπτωση της Ελλάδας τέτοιες ενέργειες μάλλον είναι περιττές πολυτέλειες!!!!).

Αφού ο Ερίμ πήρε τους σχετικούς φακέλους ο Γ. Γραμματέας του Υπουργείου Εξωτερικών του έδωσε πολιτικές κατευθύνσεις του Πρωθυπουργού. Αυτές ήταν:

1. Οι Άγγλοι να παραμείνουν στην Κύπρο.
2. Αν πρόκειται να φύγουν , η νήσος να αποδοθεί στην Τουρκία.
3. Αν τούτο δεν είναι δυνατό , να διχοτομηθεί.
4. Αυτοδιοίκηση.
5. Η μορφή που δεν επιθυμούμε διόλου: Η απόδοση της Μεγαλονήσου στην Ελλάδα.

Ο Νιχάτ Ερήμ  στις 24 Νοεμβρίου  του 1956  παραδίδει ολοκληρωμένη την έκθεση στην τότε κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές. Εκείνη η έκθεση του Νιχάτ Ερίμ αποτέλεσε, όπως είναι πια γνωστό, το βασικό σχέδιο-μοντέλο, το master plan της τουρκικής επί του κυπριακού πολιτικής.

Υιοθετήθηκε από όλες ανεξάρτητα τις τουρκικές κυβερνήσεις οι οποίες το ακολούθησαν με εντυπωσιακή συνέπεια.

Τα βασικά σημεία της έκθεσης έλεγαν:

1.  Η διεκδίκηση της απόδοσης της Κύπρου στην Τουρκία στηρίζεται σε πολιτικούς λόγους. Παρά ταύτα προκειμένου να μην δηλητηριάζονται οι σχέσεις Ηνωμένου Βασιλείου – Τουρκίας – Ελλάδας, αν παραχωρηθεί αυτοδιοίκηση στο νησί, η καλύτερη λύση είναι η μέση λύση διχοτόμησης.
2.  Στην Κύπρο διαβιούν δυο διαφορετικές κοινότητες, δυο διαφορετικές ολότητες ,δύο οντότητες η κάθε μια από τις οποίες έχει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Το μέλλον των δύο οντοτήτων των δύο λαών, ανεξαρτησία, ένωση με την μητέρα-πατρίδα, συνέχιση της Βρετανικής διοίκησης ή κάτι άλλο θα αποφασισθεί κατόπιν δημοψηφίσματος σε κάθε μια απ’ αυτές.
3.  Η αρχή της αυτοδιαθέσεως θα εφαρμοσθεί με την μετακίνηση Ελληνικών πληθυσμών έτσι ώστε να υπάγονται στη διακυβέρνηση της αρεσκείας τους. Η εν λόγω μετακίνηση δεν συνιστά άσκοπη ταλαιπωρία αλλά θα βοηθήσει να μην καταπατηθούν τα δικαιώματα της Τουρκικής κοινότητας που σήμερα είναι μειοψηφική, θα διασφαλιστεί η ασφάλεια της Τουρκίας και θα αποφευχθεί μια μελλοντική κρίση.
4.  Η Τουρκία θα πρέπει να καθορίσει την προσφορότερη γι’ αυτήν μορφή διχοτόμησης λαμβάνοντας υπ’ όψη τα οικονομικά και στρατιωτικά της συμφέροντα καθώς και τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων. Στην ασφάλεια της περιοχής που θα παραχωρηθεί στους Ρωμιούς της Κύπρου θα πρέπει να συμμετέχει και η Τουρκία γιατί το θέμα σχετίζεται με την ασφάλεια της καθώς και της Μέσης Ανατολής. Η Ελλάδα δεν δύναται να ζητήσει το ίδιο δικαίωμα για την Τουρκική περιοχή διότι το νησί απέχει από την Τουρκία 45 ν.μ ενώ από την Ελλάδα 600 ν.μ.
5.  Πρέπει να επιδιωχθεί η ελεύθερη μετάβαση Τούρκων προς την Κύπρο. Υπό την προϋπόθεση ότι θα λάβουμε τα μέτρα μας το σύνολο του Τουρκικού πληθυσμού μπορεί να αυξηθεί στο ποσοστό που ανερχόταν επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τότε δεν θα ανησυχούμε για την έκβαση του δημοψηφίσματος που θα γίνει είτε για τον καθορισμό του συνόλου της νήσου είτε της διχοτόμησης.

Διαβάζοντας την έκθεση που συντάθηκε το 1956 αντιλαμβανόμαστε πως οι στόχοι όπως είχαν προδιαγραφεί τότε, αν όχι πλήρως έχουν περίπου πραγματωθεί σήμερα.

Σε αυτό συνετέλεσαν όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις των τελευταίων 50 ετών  και οι αντίστοιχες στρατιωτικές ηγεσίες που όποτε κλήθηκαν έδωσαν τις συμφέρουσες (γι’ αυτούς ) λύσεις.

 Ειλικρινά δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάτι αντίστοιχο από Ελληνοκυπριακής πλευράς.

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΦΩΝΗ

Βέβαια μπορεί η επίσημη τουρκική πολιτική να ακολούθησε αυτή τη γραμμή και οι Τουρκοκύπριοι διά των εκπροσώπων τους Δρ. Φαζίλ Κιουτσούκ αρχικά και Ραούφ Ντενκτάς αργότερα να ήταν πειθήνιοι και πειθαρχική σ’ αυτή τη γραμμή, όμως υπήρχε και μια άλλη φωνή που προέρχονταν από Τουρκοκύπριους που ανήκαν στο «Προοδευτικό Εργατικό Λαϊκό Κόμμα Κύπρου- Τουρκικός κλάδος του ΑΚΕΛ.

Στις 19 Ιανουαρίου 1957  ο καθηγητής Νιχάτ Ερήμ λαμβάνει μια επιστολή η οποία αφού τον καλωσορίζει στην Κύπρο , μεταξύ άλλων αναφέρει τα ακόλουθα:

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε.

…….Ο Κυπριακός λαός είναι αδιαίρετος , δηλαδή Τούρκοι και Ρωμηοί από αιώνες ζήσανε μαζί σ’αυτά τα εδάφη και εξακολουθούν να ζουν…….δούλεψαν σαν αδέρφια στις πόλεις , στα χωριά …..υπέφεραν και είχαν συντροφιά την ίδια μοίρα….

….η ιδέα της διχοτόμησης του νησιού που … ρίχτηκε από μέρους του Βρετανού Υπουργού των εξωτερικών……εκτός του ότι δεν μπορεί να αποτελέσει τρόπο τελικής επίλυσης του Κυπριακού , δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Γιατί ο Τουρκοκυπριακός και Ελληνοκυπριακός λαός δεν ζει σε ξεχωριστές περιοχές … θα αναφυήσει ένα προσφυγικό πρόβλημα , οπότε το Κυπριακό αδιέξοδο θα μπει σε δεύτερο και μεγαλύτερο αδιέξοδο…..Αξιότιμε κ. Πρόεδρε…..η μεγαλύτερη επιθυμία μας είναι να συνεχιστεί αυτή η τιμή των σελίδων της ιστορίας μας.

Η διοίκηση του Τουρκικού κλάδου του ΑΚΕΛ.

Ο Νιχάτ Ερήμ βέβαια δεν πείστηκε από την αγωνιώδη επιστολή των Τουρκοκυπρίων και επέμεινε στις προτάσεις του  ρίχνοντας όλη την ευθύνη στους Ελληνοκύπριους και στον Μακάριο. Αλλά αποκρύπτει ίσως την πρόθεση της Τουρκίας να ελέγξει ολόκληρη την Κύπρο κατά τρόπο που να εξυπηρετεί τα ποικίλα συμφέροντά της.

 Τα «13 Σημεία» του Μακαρίου στις 30 Νοεμβρίου 1963

Οι συμφωνίες Ζυρίχης –Λονδίνου του 1959 ήταν ένας συμβιβασμός  –  Αγγλικής κυρίως – έμπνευσης που θα έφερνε την Ελλάδα και την Τουρκία σε αναμέτρηση για την Κύπρο.

Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας έδινε τόσα δικαιώματα στην Τουρκική μειονότητα που καθιστούσε τη διοίκηση του νησιού αδύνατη.

Βέβαια το Κυπριακό πρόβλημα ελάχιστα ήταν πρόβλημα των δύο εθνοτήτων. Όπως ανέφερα στο άρθρο με τίτλο «Κύπρος 1956» είχε να κάνει κυρίως με τη στρατηγική θέση της Κύπρου στην ανατολική Μεσόγειο και τα συμφέροντα Άγγλων και Αμερικανών στην περιοχή .

Έτσι στις 30 Νοεμβρίου 1963 (μια σίγουρα ατυχής χρονικά επιλογή )

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος υποβάλλει υπόμνημα στον Τουρκοκύπριο Αντιπρόεδρο Φαζίλ Κιουτσούκ (με την παρασκηνιακή και όπως πάντα δόλια συμφωνία των Άγγλων) , με τα σημεία που κατά τη γνώμη του έπρεπε να αναθεωρηθούν προκειμένου το Κυπριακό Κράτος να μπορεί να λειτουργεί στοιχειωδώς. Το κείμενο έμεινε γνωστό ως

«τα 13 σημεία του Μακαρίου».

Αυτά  ήταν τα εξής:

1. Να καταργηθεί το δικαίωμα αρνησικυρίας του Προέδρου και του Αντιπροέδρου της Δημοκρατίας : Σύμφωνα με το Σύνταγμα ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος είχαν το δικαίωμα του“ βέτο ” σε αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου και της Βουλής για εξωτερικές υποθέσεις και για θέματα άμυνας και ασφάλειας.
2. Ο Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας να αντικαθιστά τον Πρόεδρο όταν απουσιάζει ή όταν δεν μπορεί να εξασκήσει τα καθήκοντα του : Το Σύνταγμα όριζε πως όταν ο Πρόεδρος απουσίαζε από τη θέση του, τον αναπλήρωνε ο Πρόεδρος της Βουλής και όχι ο Αντιπρόεδρος του κράτους.
3. Ο Έλληνας Πρόεδρος της Βουλής και ο Τούρκος Αντιπρόεδρος να εκλέγονται από ολόκληρη τη Βουλή και όχι ο Πρόεδρος από τα Ελληνικά και ο Αντιπρόεδρος από τα Τουρκικά μέλη : Ο Μακάριος επιθυμούσε να απαλλαγεί το κράτος από μια ακόμα διάταξη που εμπόδιζε την ενότητα του.
4. Ο Αντιπρόεδρος της Βουλής να αντικαθιστά τον Πρόεδρο της Βουλής όταν απουσιάζει ή δεν μπορεί να εξασκήσει τα καθήκοντα του : Το Σύνταγμα προέβλεπε πως τον Πρόεδρο της Βουλής θα αναπλήρωνε ο μεγαλύτερος σε ηλικία Έλληνας Βουλευτής ή άλλος που θα οριζόταν από τα Ελληνικά μέλη της Βουλής. Τον Τούρκο Αντιπρόεδρο αντικαθιστούσε ο μεγαλύτερος στην ηλικία Τούρκος Βουλευτής ή άλλος που ψηφιζόταν από τους Τούρκους Βουλευτές.
5. Να καταργηθεί η χωριστή πλειοψηφία στη Βουλή για τη ψήφιση ορισμένων νόμων : Το Σύνταγμα καθόριζε πως για θέματα που αναφέρονταν σε φόρους, στα Δημαρχεία και σε τροποποιήσεις του εκλογικού νόμου, χρειάζονταν χωριστά δύο πλειοψηφίες. Μία από τους Έλληνες και μία από τους Τούρκους Βουλευτές. Έτσι καθιερωνόταν ακόμα ένα αντιδημοκρατικό στοιχείο στην Κυπριακή Πολιτεία.
6. Να εγκαθιδρυθούν ενιαίοι Δήμοι : Όπως παρατηρήσαμε και προηγουμένως, το Σύνταγμα προέβλεπε τη δημιουργία δύο Δήμων, ένα για την κάθε κοινότητα, στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις της Κύπρου.
7. Να ενοποιηθεί η απονομή της δικαιοσύνης : Ο χωρισμός της Δικαιοσύνης αποτελούσε ένα στοιχείο που κλόνιζε την εμπιστοσύνη ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους.
8. Να καταργηθεί η διαίρεση των δυνάμεων ασφαλείας σε αστυνομία και χωροφυλακή : Με την ύπαρξη δύο σωμάτων, χρειάζονταν και δύο διοικήσεις. Έτσι το κράτος επιβαρυνόταν με περισσότερα έξοδα. Επίσης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας υποστήριζε πως το μέγεθος της Κύπρου δεν δικαιολογούσε τέτοια διαίρεση και έβρισκε κι άλλα μειονεκτήματα στο θεσμό.
9. Η αριθμητική δύναμη των δυνάμεων ασφαλείας να καθορίζεται από νόμο : Κατά το Σύνταγμα ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος αν συμφωνούσαν, μπορούσαν να αποφασίσουν την αύξηση ή τη μείωση του αριθμού των Δυνάμεων Ασφαλείας. Όμως τέτοια συμφωνία ήταν πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Για το λόγο αυτό, για να μη δημιουργούνται και σε αυτό το θέμα προστριβές μεταξύ των ηγετών των δύο κοινοτήτων, ο Μακάριος ζήτησε να καθοριστεί από το Σύνταγμα η αριθμητική δύναμη των Δυνάμεων Ασφαλείας.
10. Η αναλογία της συμμετοχής Ελλήνων και Τούρκων Κύπριων στη Δημόσια Υπηρεσία, τις Δυνάμεις Ασφαλείας και την Άμυνα να τροποποιηθεί με βάση την αναλογία του πληθυσμού των δύο κοινοτήτων : Οι Τούρκοι με ποσοστό 18% του πληθυσμού δικαιούνταν το 30% στη Δημόσια Υπηρεσία και στα Σώματα Ασφαλείας και το 40% στο Στρατό.
11. Ο αριθμός των μελών της επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας να μειωθεί από δέκα σε πέντε : Από τα δέκα μέλη οι τρείς ήταν Τούρκοι.
12.  Όλες οι αποφάσεις της επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας να παίρνονται με απλή πλειοψηφία : Σε περιπτώσεις διορισμών, προαγωγών, μεταθέσεων και πειθαρχίας έπρεπε να υπάρχει ένα ελάχιστος αριθμός Ελληνικών και Τουρκικών ψήφων. Έτσι ορισμένες φορές η μειοψηφία μπορούσε να ματαιώνει την απόφαση της πλειοψηφίας.
13. Να καταργηθούν οι κοινοτικές συνελεύσεις, οι οποίες είχαν την αρμοδιότητα κυρίως για θρησκευτικά, εκπαιδευτικά, μορφωτικά και άλλα θέματα. Ο Μακάριος άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο να παραμείνει η τουρκική κοινοτική συνέλευση, εάν το επιθυμούσε η τουρκοκυπριακή κοινότητα.

Είναι ολοφάνερο ότι μέσα από τα σημεία αυτά ο Μακάριος επιθυμούσε να μετατρέψει το Σύνταγμα σε λειτουργικό και να εξαλείψει τα διαιρετικά σημεία τα οποία υπήρχαν και προκαλούσαν προβλήματα ήδη και που ούτως ή άλλως για το λόγο αυτό είχαν μπει στο Σύνταγμα αυτό.

Τη συνταγματική αυτή κρίση άρχισαν διαδέχονται αιματηρές διακοινοτικές ταραχές με αφορμή αστυνομικούς  ελέγχους  Τουρκοκυπρίων από Ελληνοκύπριους αστυνομικούς.

Παρά τις  εκκλήσεις του Προέδρου Μακαρίου και του Αντιπρόεδρου Κιουτσούκ οι συγκρούσεις συνεχίζονταν στην Πρωτεύουσα αλλά και στη Λάρνακα και την Αμμόχωστο.

Στις συγκρούσεις πλέον παίρνει μέρος η  ΤΟΥΡΔΥΚ αλλά και η  ΕΛΔΥΚ .

Στις 30 Δεκεμβρίου 1963 υπογράφηκε η πρώτη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Με την ίδια συμφωνία χαράχθηκε και η Πράσινη Γραμμή κατά μήκος του κέντρου της Λευκωσίας για να χωρίσει τις βόρειες τουρκοκυπριακές από τις νότιες ελληνοκυπριακές συνοικίες της. Ως ειρηνευτική δύναμη παρεμβλήθηκαν ανάμεσα στους αντιμαχόμενους Βρετανοί στρατιώτες των Βάσεων αναλαμβάνοντας το ρόλο του μεσολαβητή που επεδίωκαν εξαρχής.

Στη συνδιάσκεψη στο Λονδίνο στις  15 Ιανουαρίου 1964 οι Τουρκοκύπριοι δεν ζητούσαν πια απλές ενισχύσεις των εγγυήσεων για την τήρηση του Συντάγματος αλλά τον γεωγραφικό διαχωρισμό των δυο κοινοτήτων με μετακίνηση πληθυσμών και την ομοσπονδοποίηση του κράτους.. Το αποτέλεσμα ήταν η συνδιάσκεψη να οδηγηθεί ουσιαστικά σε αδιέξοδο και αποτυχία. Από τις 30 Δεκεμβρίου 1963 ο Δρ Κιουτσούκ είχε ήδη διακηρύξει ότι “το Σύνταγμα είναι νεκρό” και ότι δεν υπήρχε πλέον προοπτική συνύπαρξης των δυο κοινοτήτων στην Κύπρο. Σε συνέντευξη του στη Le Monde στις 10 Ιανουαρίου 1964 προχωρά ακόμα ένα βήμα. “Θέλουμε” αναφέρει “χωριστό κράτος.. Σε ότι αφορά εμάς, η Κυβέρνηση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου δεν υφίσταται πλέον.

Συνεχίζεται με το Γ’ και τελευταίο μέρος