Κύριο χαρακτηριστικό της Κοζανίτικης Αποκριάς είναι ο «Φανός» – προέρχεται από το αρχαίο ρήμα “φαίνω” – το άναμμα δηλαδή φωτιάς σε βωμό στο σταυροδρόμι κάθε γειτονιάς και τα σατιρικά πειράγματα στο Κοζανίτικο γλωσσικό ιδίωμα. Το έθιμο του ανάμματος του «Φανού» έχει παμπάλαιες ρίζες. Είναι μία γιορτή με λατρευτικό αλλά και ανατρεπτικό χαρακτήρα που στήνεται γύρω από ένα βωμό στον οποίο η φωτιά καίει όλη… τη νύχτα και γίνεται το βράδυ της «Τρανής της Απουκράς» όταν το κέφι έχει φτάσει στα ύψη.
Γύρω από τη φωτιά σχηματίζεται ένας κύκλος με επικεφαλής τον κορυφαίο τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδάει πρώτος και μόνος του τα αποκριάτικα τραγούδια ακολουθούμενος από το χορό που επαναλαμβάνει ομαδικά και με τον ίδιο τρόπο τον στίχο. Η εκδήλωση πραγματοποιείται σε συγκεκριμένα μέρη της Κοζάνης που συνήθως είναι τα σταυροδρόμια κάθε γειτονιάς. Είναι καλά οργανωμένη από τους κατοίκους της γειτονιάς και ο καθένας αναλαμβάνει από μία αποστολή: το κέρασμα, την τροφοδοσία, το τραγούδι κτλ. Ο εθελοντισμός στην πλήρη αποθέωσή του! Φυσικά ο χορός συνοδεύεται από πολύ φαί (κεφτεδάκια, κιχιά) και κρασί! Κάθε μέρα ανάβει και ένας ξεχωριστός φανός και την μεγάλη αποκριά (2η Κυριακή) ανάβουν όλοι μαζί!
Φανός για τους Κοζανίτες στα χρόνια της τουρκοκρατίας δεν ήταν μόνο οι φωτιές που ανάβονταν… Ήταν τότε μια μοναδική ευκαιρία να γλεντούν ελληνοπρεπέστατα, στολίζοντας τους φανούς τους με ελληνικά εθνικά χρώματα και να τραγουδούν πατριωτικά τραγούδια, χωρίς να τολμάει κανένας να τους κάμει παρατήρηση και να συνεννοούνται με τους κλέφτες και Μακεδονομάχους στον καιρό του Μακεδονικού αγώνα.
Ήταν ακόμη μια κοινωνική εκδήλωση γιατί δινόταν μια απο τις σπάνιες ευκαιρίες της εποχής εκείνης, να γίνει αλληλογνωριμία αγοριών και κοριτσιών και μύηση στα μυστήρια της γονιμότητας της ζωής μ’ όσα άκουγαν και μάθαιναν.
Αλλά και θρησκευτικοί σκοποί εξυπηρετούνταν αφού γινόταν η ”συγχώρεση” και αγάπη επικρατούσε απο την επόμενη μέρα μεταξύ όλων.
Ο Φανός αυτόν τον ρόλο θα τον παίξει και σε άλλες δύσκολες εποχές για την Κοζάνη και τελικά το έθιμο θα επιζήσει στη διαδρομή του χρόνου αφού έγινε ένα με τους Κοζανίτες.
Γιατί ο φανός δεν είναι απλώς το άναμα της φωτιάς το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς στις διάφορες γειτονιές της Κοζάνης, γύρω απο την οποία στήνεται το γλεντι και ο χορός διανθισμένος με τα τραγούδια στο τοπικό ιδίωμα, που σατιρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα. Είναι το αποκορύφωμα της Αποκριάς στην Κοζάνη για την προετοιμασία της οποίας προσφέρουν όλοι οι κάτοικοι της γειτονιάς, με στόχο ο δικός τους φανός να είναι ο καλύτερος.
Οι απόψεις για την καταγωγή του έθιμου είναι αντικρουόμενες και η ιστορία του χάνεται μέσα στο χρόνο. Οι Κοζανίτες τον θεωρούν σαν ένα κατάλοιπο του Πυρρίχιου χορού ενώ υπάρχει και η άποψη που λέει ότι είναι αναπαράσταση του γραφικού φαινομένου της Δύσεως του Ηλίου και του μύθου του Ηρακλέους.
Το έθιμο πάντως έφεραν σίγουρα οι πρώτοι κάτοικοι της Κοζάνης, ερχόμενοι απο την Ήπειρο και αυτο κατάφερε να αντέξει και να διατηρηθεί μέχρι σήμερα. Η υποστήριξη που παρέχει τα τελευταία χρόνια ο Δήμος στην διατήρηση του εθίμου είναι σημαντική, αφου παλαιότερα οι κάτοικοι μάζευαν ότι μπορούσαν μεταξύ τους για ν’ αγοράσουν τ’ απαραίτητα για το Φανό.
Το έθιμο και σήμερα στην Κοζάνη είναι ζωντανό αφού οι παλαιότεροι έδωσαν τη σκυτάλη στους νεότερους και έτσι το βράδυ της Μ. Αποκριάς ανάβουν οι φωτιές και ακούγονται τα σατιρικά Κοζανίτικα τραγούδια.
Αφήστε μια απάντηση